Stemrecht versus opkomstplicht
België kent twee systemen waarbij men kan of moet deelnemen aan de verkiezingen. Enerzijds heeft men het stemrecht en anderzijds de opkomstplicht. Maar wat is nu het verschil? Het stemrecht geeft de burger het recht om te stemmen, maar deze is hiertoe niet verplicht. In tegenstelling tot de opkomstplicht is de burger wel verplicht om naar de stembus te gaan, maar niet verplicht te gaan stemmen. De opkomstplicht staat dus niet gelijk aan de stemplicht.
Stemrecht
Er geldt een stemrecht voor:
- Lokale verkiezingen in Vlaanderen vanaf 18 jaar
- Referendum of volksraadpleging dat wordt georganiseerd binnen de gemeente
Opkomstplicht
Er geldt een opkomstplicht voor:
- Europese parlementsverkiezingen vanaf 16 jaar met uitzondering dat de 16-17 jarige niet worden gestraft bij niet-opkomst
- Vlaamse parlementsverkiezingen vanaf 18 jaar
- Federale parlementsverkiezingen vanaf 18 jaar
- Lokale verkiezingen in Brussel vanaf 18 jaar
Ik kan niet gaan stemmen. Wat nu?
Wanneer je niet in de mogelijkheid bent om te gaan stemmen op de dag van de verkiezingen, heb je twee mogelijkheden:
- een kiesgerechtigde naar keuze een volmacht geven om in uw naam een stem te laten uitbrengen ofwel
- een schriftelijke rechtvaardiging richten naar het Vredegerecht van uw woonplaats. Deze schriftelijke rechtvaardiging kan per brief of per mail en bevat uw persoonsgegevens samen met de reden waarom men noch zelf, noch iemand in uw naam is kunnen gaan stemmen. Het is dan aan de vrederechter te oordelen wat als een gewettigde reden wordt beschouwd en wat niet.
Straffen
De regels met betrekking tot het niet naleven van de stemplicht, evenals de bijbehorende straffen, worden vastgelegd in de artikelen 209 en 210 van het Kieswetboek.
Eerste keer
Bij een eerste ongeoorloofde onthouding wordt een overtreding bestraft met een waarschuwing of een geldboete van 5 tot 10 euro (vermenigvuldigd met 8), wat neerkomt op 40 tot 80 euro. Bij herhaling wordt de geldboete verhoogd tot 10 tot 25 euro (oftewel 80 tot 200 euro). Er wordt geen vervangende gevangenisstraf uitgesproken.
Herhaling
Indien een niet-gewettigde onthouding zich minstens vier keer voordoet binnen een periode van 15 jaar, resulteert dit in het schrappen van de kiezer uit de kiezerslijsten voor een periode van 10 jaar. Gedurende deze tijd kan de kiezer geen benoemingen, bevorderingen of onderscheidingen ontvangen van een openbare overheid. Het niet nakomen van de opkomstplicht is echter alleen strafbaar indien het niet-gewettigd is.
Binnen acht dagen na de bekendmaking van de verkiezingsresultaten stelt de procureur des Konings een lijst op van kiezers die niet hebben gestemd en van wie de rechtvaardiging niet is aanvaard. Uiteindelijk beslist het openbaar ministerie welke overtredingen worden vervolgd. De kiezer die zijn stemplicht niet heeft vervuld, wordt opgeroepen om voor de politierechtbank te verschijnen, waarbij de uitspraak definitief is en niet kan worden aangevochten in hoger beroep.
Indien je ervoor kiest om ondanks deze strafbepalingen je burgerplicht te negeren, is de praktijk doorgaans dat de kans op daadwerkelijke vervolging klein is. Binnen het Openbaar Ministerie geldt de richtlijn om alleen afwezige voorzitters en bijzitters van de stem- en telbureaus te vervolgen. Maar de eindbeslissing blijft uiteindelijk liggen bij het parket die te allen tijde toch kan beslissen tot vervolging over te gaan.
Credits: Dit artikel werd geschreven door dhr. Alessandro CASCIONE in het kader van een universitaire stage op het kantoor van Crimilex in april 2024.